10 اشتباه رایج در خرید فرش دستباف

خرید فرش دستباف همیشه یکی از انتخاب های لوکس، ارزشمند و ماندگار خانه های ایرانی بوده؛ اما بسیاری از خریداران هنگام انتخاب، دچار اشتباهات رایج و مهمی در خرید فرش دستباف می شوند؛ اشتباهاتی مثل تشخیص ندادن فرش اصل از ماشینی، ناآگاهی از نوع رنگ ها، نادیده گرفتن اندازه مناسب، توجه نکردن به بافت، طرح و قیمت واقعی.

در این مقاله، مهمترین اشتباهات رایج هنگام خرید فرش دستباف را با مثال، راهکار و نکته های کاربردی توضیح میدهیم تا قبل از هر تصمیم، دقیق و آگاهانه انتخاب کنید. پس برای آشنایی با ریزترین نکات خرید فرش دستباف ادامه مطلب را بخوانید.

مهمترین اشتباهات رایج هنگام خرید فرش دستباف

1. عدم تشخیص فرش دستباف از ماشینی

یکی از مهمترین اشتباهات رایج هنگام خرید فرش دستباف این است که خریدار نمی تواند تفاوت میان فرش دستباف و ماشینی را به درستی تشخیص دهد. ظاهر براق، طرح بیش از حد منظم و قیمت پایین تر گاهی خریدار را فریب می دهد و باعث می شود یک فرش ماشینی به جای فرش اصل انتخاب شود.

برای جلوگیری از این خطا، لازم است ابتدا تفاوت های بافت و نوع نخ را بشناسید. در فرش دستباف، تمام بافت توسط دست انجام می شود و گره ها واقعی، زنده و قابل لمس هستند. پشم طبیعی نرمی و لطافت خاصی دارد و پرزهای آن حالتی گرم و اصیل ایجاد می کنند. اما در فرش ماشینی، نخ ها معمولاً از الیاف مصنوعی تولید می شوند و طرح ها بیش از حد دقیق و یکسان اند.

یکی از بهترین روش های تشخیص، بررسی پشت فرش است. پشت فرش دستباف همیشه حقیقت را نشان می دهد. گره ها در پشت فرش کاملاً قابل مشاهده اند و معمولاً بی نظمی های بسیار ظریف دارند؛ زیرا هیچ انسانی نمی تواند گره ها را با دقت کاملاً یکسان تکرار کند. طرح فرش در پشت نیز قابل دیدن است، اما با شدت کمتر.

در مقابل، پشت فرش ماشینی شطرنجی، منظم و بی نقص است. هیچ گره واقعی وجود ندارد و همه چیز بسیار صاف و تکراری دیده می شود. به همین دلیل، هنگام خرید فرش دستباف، همیشه پشت فرش را با دقت کنترل کنید.

2. توجه نکردن به رنگ های طبیعی و شیمیایی

نادیده گرفتن نوع رنگ های بکار رفته در فرش یکی از اشتباهات رایج در خرید فرش ایرانی است، زیرا رنگ مستقیماً بر کیفیت، ماندگاری و ارزش واقعی فرش تأثیر می گذارد. رنگ های طبیعی که از گیاهان، ریشه ها و مواد ارگانیک تهیه می شوند، تُناژ گرم و هماهنگ دارند و در بافت فرش عمق، سایه روشن و لطافت ایجاد می کنند.

در مقابل، رنگ های شیمیایی معمولاً بیش از حد براق، یکدست و مصنوعی به نظر می رسند. یکی از ساده ترین روش های تشخیص کیفیت رنگ، تست ثبات رنگ است؛ یعنی مرطوب کردن یک نقطه و کشیدن پارچه سفید روی آن. اگر پارچه رنگ بگیرد، احتمال استفاده از رنگ شیمیایی یا بی کیفیت وجود دارد.

خطر دیگر، خرید فرش های رنگ شده مجدد است؛ فرش هایی که فروشندگان برای پنهان کردن عیب، لکه یا فرسودگی دوباره رنگ می کنند و به عنوان فرش نو می فروشند. این فرش ها معمولاً بوی رنگ می دهند، بیش از حد یکنواخت هستند و هنگام لمس، زبری غیرطبیعی دارند. چنین دستکاری هایی ارزش فرش را به شدت کاهش می دهد و خریدار را با یک انتخاب اشتباه روبرو می کند.

3. نادیده گرفتن تراکم و رج شمار واقعی

نادیده گرفتن تراکم و رج شمار یکی از مهم ترین اشتباهاتی است که هنگام خرید فرش دستباف رخ می دهد. بسیاری از خریداران فقط به ظاهر فرش توجه می کنند، در حالی که کیفیت واقعی در تعداد گره ها و میزان ظرافت بافت نهفته است.

رج شمار تعداد گره هایی است که در ۷ سانتی متر از عرض فرش زده شده و هرچه این عدد بالاتر باشد، فرش ظریف تر، باکیفیت تر و ارزشمندتر است. با این حال برخی فروشندگان رج شمار را بیش از حد واقعی اعلام می کنند. برای تشخیص، کافی است پشت فرش را بررسی کنید؛ اگر تعداد گره ها با عدد ادعا شده هماهنگ نبود یا جزئیات طرح در بخش های ریز واضح نبود، یعنی رج شمار واقعی کمتر است.

تراکم فرش نیز نقش مهمی در ارزش و دوام آن دارد. تراکم بالا نشان دهنده تعداد بیشتر گره ها در یک متر مربع است و هرچه این مقدار بیشتر باشد، فرش سنگین تر، مقاوم تر و با طرحی شفاف تر خواهد بود. فرش های متراکم دیرتر دچار خوابیدگی، کجی یا تغییر شکل می شوند و از نظر هنری و کلکسیونی ارزش بالاتری دارند. بنابراین هنگام خرید فرش دستباف، توجه به رج شمار و تراکم ضروری است.

4. انتخاب اندازه اشتباه

یکی دیگر از مهمترین اشتباهات رایج هنگام خرید فرش دستباف، انتخاب اندازه نامناسب برای فضاست. بسیاری از خریداران بدون اندازه گیری دقیق، تنها بر اساس ظاهر فرش یا احساس لحظه ای تصمیم می گیرند و بعد از قرار دادن فرش در خانه متوجه می شوند انتخابشان کاملاً اشتباه بوده است.

برای جلوگیری از این مشکل، شناخت اندازه های استاندارد برای فضاهای مختلف خانه ضروری است. در نشیمن، معمولاً فرشی انتخاب می شود که حداقل جلوی مبل ها را بپوشاند و حداقل دو پایه جلویی مبل روی فرش قرار بگیرد. این اندازه باعث انسجام بصری و بزرگ تر دیده شدن فضا می شود.

در پذیرایی های بزرگ تر، معمولاً از فرش های ۶ متری، ۹ متری یا حتی ۱۲ متری استفاده می شود تا فضا یکپارچه و باشکوه دیده شود. در اتاق خواب نیز اندازه فرش به نوع چیدمان تخت بستگی دارد؛ برخی افراد از یک فرش بزرگ زیر تخت استفاده می کنند، در حالی که عده ای ترجیح می دهند دو کناره دستباف یا یک قالیچه کوچک دو طرف تخت قرار دهند. انتخاب هرکدام از این گزینه ها باید با توجه به ابعاد اتاق و فواصل استاندارد انجام شود.

5. بی توجهی به طرح، اصالت و سبک منطقه ای

بخش مهمی از ارزش فرش دستباف در طرح، سبک منطقه ای و اصالت نقش ها نهفته است و نادیده گرفتن این موضوع، یکی از رایج ترین اشتباهات هنگام خرید فرش ایرانی به شمار می رود. هر منطقه از ایران سبک خاص خود را دارد؛ مانند نقش های هندسی و رنگ های تند در فرش قشقایی، ظرافت و رج شمار بالای فرش تبریز، یا نقشه های اسلیمی و شاه عباسی در فرش کاشان.

نداشتن شناخت کافی از این طرح ها باعث می شود خریدار به راحتی دچار اشتباه شود و حتی فرشی دستکاری شده یا بی هویت را به جای نمونه اصیل خریداری کند. خطر دیگر، خرید فرش هایی است که عمداً دستکاری یا تغییر طرح شده اند تا ظاهری زیبا پیدا کنند.

این فرش ها معمولاً ارزش هنری و سرمایه ای ندارند و با گذشت زمان جذابیت خود را از دست می دهند. فرش دستباف یک اثر هنری است، نه صرفاً یک وسیله تزئینی؛ بنابراین شناخت طرح ها، نقشه ها و اصالت آن ها به خریدار کمک می کند انتخابی آگاهانه، زیبا و ماندگار داشته باشد.

6. ندانستن تفاوت پشم، کرک و الیاف مصنوعی

ندانستن تفاوت میان پشم، کرک و الیاف مصنوعی یکی از اشتباهات رایج در خرید فرش ایرانی است و می تواند باعث شود خریدار فرشی کم دوام و بی ارزش را به جای فرشی باکیفیت انتخاب کند. پشم طبیعی، به ویژه پشم دست ریس، بهترین جنس برای فرش دستباف است زیرا نرمی، گرما، انعطاف و دوام بالایی دارد و رنگ های طبیعی به خوبی در آن جذب می شوند.

در مقابل، پشم کارخانه ای خشک تر، سفت تر و کم دوام تر است، اما بسیاری از خریداران تنها به ظاهر توجه می کنند و نمی توانند این تفاوت را تشخیص دهند. لمس فرش یکی از بهترین روش ها برای تشخیص پشم دست ریس است؛ پشم طبیعی حس گرم، زنده و ارتجاعی دارد، در حالی که پشم کارخانه ای یکنواخت و مصنوعی تر به نظر می رسد.

خطر بزرگ تر وجود الیاف مصنوعی در برخی فرش هاست؛ موادی مانند اکریلیک یا پلی استر که گاهی به جای پشم واقعی استفاده می شوند تا هزینه تولید کاهش یابد. این الیاف در ابتدا ممکن است شبیه پشم دیده شوند، اما خیلی زود کیفیت خود را از دست می دهند و دچار پرزدهی، برق افتادگی، تغییر رنگ یا حتی بوی نامطبوع می شوند. 

7. خرید از فروشگاه های نامعتبر و بدون شناسنامه

بازار فرش، مانند هر بازار ارزشمند دیگری، هم فروشندگان معتبر دارد و هم افراد سودجو. داشتن کارت شناسنامه فرش یکی از مهم ترین نشانه های اعتبار یک محصول است. شناسنامه فرش شامل اطلاعات کاملی مانند محل بافت، نوع جنس پرز و چله، رج شمار، سال بافت، نام بافنده و گاهی حتی رنگ ها و مواد بکار رفته در فرش است.

فرشی که شناسنامه دارد، قابل پیگیری و مطمئن تر است و ارزش گذاری آن به صورت دقیق تری انجام می شود. نبود شناسنامه فرش لزوماً به معنی بی ارزش بودن آن نیست، اما بدون شک احتمال ریسک خرید را بالا می برد.

8. عدم بررسی پشت فرش و ترمیمی بودن آن

یکی از اشتباهات پنهان اما بسیار رایج هنگام خرید فرش دستباف، توجه نکردن به پشت فرش و تشخیص ندادن ترمیمی بودن آن است. ترمیم در ذات خود مشکلی ندارد و حتی در فرش های ارزشمند امری طبیعی است، اما زمانی خطرناک می شود که فروشنده آن را پنهان کند یا رفو به صورت ضعیف و غیرفنی انجام شده باشد. با نگاه کردن به پشت فرش می توان نشانه های ترمیم را تشخیص داد؛ اگر نظم گره ها متفاوت بود، رنگ ها تیره تر یا روشن تر به نظر می رسیدند یا پرز آن قسمت کوتاه تر بود، احتمال وجود ترمیم بسیار زیاد است.

ترمیم ها به دو نوع حرفه ای و ضعیف یا مخفی تقسیم می شوند. ترمیم حرفه ای توسط افراد ماهر انجام می شود و نه تنها ارزش فرش را کم نمیکند، بلکه به حفظ اصالت و افزایش عمر آن کمک می کند. اما ترمیم ضعیف معمولاً برای پنهان کردن ایراد انجام می شود و هماهنگی رنگ و بافت در آن رعایت نشده است، به همین دلیل پشت فرش تفاوت واضحی نشان می دهد.

9. توجه نکردن به کیفیت چله (نخ تار)

بخشی از مهم ترین اشتباهات رایج هنگام خرید فرش دستباف به نادیده گرفتن کیفیت چله یا نخ های طولی فرش مربوط می شود. چله، اسکلت فرش است و تعیین می کند که فرش طی سال ها چگونه شکل و استحکام خود را حفظ کند. چله ها معمولاً از پنبه، پشم یا ابریشم ساخته می شوند. 

● چله پنبه ای رایج ترین و استانداردترین نوع است و به فرش ایستایی و دوام خوبی می بخشد.

● چله پشمی بیشتر در فرش های روستایی استفاده می شود و گرما و نرمی دارد اما ممکن است در ابعاد بزرگ دچار تغییر شکل شود.

● چله ابریشمی نیز ظریف ترین و گران ترین نوع است که در فرش های نفیس کاربرد دارد و ظرافت و استحکام ویژه ای ایجاد می کند.

نادیده گرفتن این تفاوت ها باعث می شود خریدار فرشی ظاهراً زیبا اما کم دوام را با هزینه زیاد خریداری کند. کیفیت پایین چله می تواند باعث کج شدن، موج افتادن یا خوابیدن فرش شود و حتی نظم طرح را به مرور زمان برهم بزند.

برای تشخیص چله باکیفیت باید پشت فرش را بررسی کرد؛ چله باید منظم، یکنواخت و با فاصله استاندارد باشد و هنگام لمس احساس استحکام و انسجام بدهد. چله هایی که بیش از حد ضخیم، نازک یا نامنظم هستند، نشان دهنده کیفیت پایین بافت اند. توجه به این نکته هنگام خرید فرش دستباف یا کناره دستباف از بروز اشتباهات جدی و پرداخت هزینه اضافی جلوگیری می کند.

10. خرید احساسی بدون مقایسه قیمت و کیفیت

در میان اشتباهات رایج در خرید فرش ایرانی، خرید احساسی یکی از اصلی ترین عوامل هدر رفت پول و انتخاب های نادرست است. برای جلوگیری از این خطا، اولین قدم شناخت تفاوت قیمت مناطق مختلف است. قیمت فرش در شهرهایی مانند تبریز، قم، کاشان، شیراز یا مناطق عشایری ممکن است تفاوت قابل توجهی داشته باشد؛ زیرا هزینه نیروی کار، نوع رنگ، کیفیت مواد اولیه و سبک بافت در هر منطقه متفاوت است.

خریدار باید بداند قیمت یک فرش تنها به ظاهر آن وابسته نیست، بلکه مجموعه ای از عوامل منطقه ای و هنری در تعیین قیمت دخیل است. همچنین زمان بافت یکی از معیارهای مهم ارزش گذاری است. یک فرش که ماه ها یا حتی سال ها زمان بافت آن طول کشیده، ارزش هنری و مادی بیشتری نسبت به فرشی دارد که سریع تر بافته شده است. 

جمع بندی

در این مقاله تلاش کردیم مهمترین اشتباهات رایج هنگام خرید فرش دستباف را به صورت دقیق، کاربردی و قابل فهم بررسی کنیم تا خریداران با آگاهی بیشتر اقدام به انتخاب فرش کنند.

از تشخیص تفاوت فرش دستباف و ماشینی گرفته تا شناخت رنگ های طبیعی، بررسی رج شمار، انتخاب اندازه صحیح، توجه به اصالت طرح، تشخیص جنس الیاف، بررسی اعتبار فروشنده، شناسایی ترمیم ها، توجه به کیفیت چله و در نهایت پرهیز از خرید احساسی، همه این موارد عواملی هستند که در کنار هم می توانند شما را از اشتباهات رایج در خرید فرش دستباف ایرانی دور نگه دارند.